نویسنده: آزاده طهماسبی 
وقتی صحبت از رشد ذهنی، هیجانی و جسمی کودک می‌شود، بازی در خانه یکی از قدرتمندترین ابزارهاست. اما ساخت بازی فکری در خانه برای کودکان فراتر از سرگرمی است. این فعالیت باعث تقویت مهارت حل مسئله، خلاقیت، استقلال و حتی مهارت‌های اجتماعی می‌شود. والدین با حضور فعال در فرایند بازی‌سازی، می‌توانند بهتر به علایق، نگرانی‌ها و سبک یادگیری فرزند خود پی ببرند.این نوع از بازی‌ها، به‌ویژه در دنیای امروز که کودکان بیش از حد درگیر صفحه نمایش هستند، به عنوان جایگزینی مؤثر عمل می‌کنند. وقتی کودک به جای مصرف محتوای آماده، در ساخت و خلق بازی نقش داشته باشد، خودش را توانمند، باهوش و خلاق می‌بیند.
ساخت بازی فکری کارتی با موضوعات آموزشی
بیایید به صورت عملی‌تر وارد موضوع بازی در خانه شویم. برای آموزش ساخت بازی فکری کارتی، ابتدا یک هدف آموزشی مشخص کنید. مثلاً آموزش جدول ضرب، یادگیری نام کشورهای جهان، یا حتی واژگان زبان انگلیسی. سپس با مقواهای رنگی کارت‌هایی طراحی کنید که روی آن‌ها سوال و جواب، شکل یا کد خاصی نوشته‌اید.
برای کودکان کوچک‌تر می‌توانید از کارت‌های تصویری استفاده کنید، مثلاً تصاویر حیوانات، غذاها یا اشکال هندسی. این روش علاوه بر بازی، به تقویت حافظه تصویری کودک هم کمک می‌کند. این بازی‌ها را می‌توان به صورت چند نفره هم انجام داد و جنبه رقابتی ملایمی به آن داد، مخصوصاً برای کودکان ۸ تا ۱۲ ساله.
بازی در خانه بدون نیاز به هیچ وسیله
یکی از بزرگ‌ترین مزایای بازی خانگی، قابلیت اجرا بدون وسیله خاص است. برای مثال:
- بازی حدس شخصیت که کودک باید با پرسیدن سوال، شخصیت مورد نظر را حدس بزند.
- بازی کلمه ممنوع که یک کلمه در طول مکالمه ممنوع است و کسی که آن را بگوید، حذف می‌شود.بازی سکوت خلاقانه که کودک باید با اشاره بدون حرف زدن مفهومی را برساند.
- این‌ها نمونه‌هایی از بازی در خانه برای کودکان ۱۲ ساله بدون وسیله هستند که هم باعث تقویت هوش کلامی و اجتماعی کودک می‌شوند و هم با نشاط و خنده همراه هستند.
بازی فکری با وسایل آشپزخانه و محیط خانه
برای ساخت بازی فکری سخت یا چالش‌برانگیزتر، می‌توان از وسایل معمولی مانند قاشق، درب قابلمه، قوطی کنسرو و حتی قمقمه فانتزی استفاده کرد. برای مثال، یک بازی طراحی کنید که در آن کودک باید با شنیدن صدای تق‌تق قاشق روی ظرف، عدد را حدس بزند. یا با چشم بسته اشیاء مختلف را لمس و شناسایی کند. این بازی‌ها باعث تقویت حواس پنج‌گانه، تمرکز و حافظه کودک می‌شود.همچنین می‌توانید با ابزارهایی مانند تبلت جادویی برای طراحی پازل یا معما کمک بگیرید، یا در بازی‌هایی که نیاز به شمارش دارند، از ظرف غذا یا کیف غذا برای ساختن دسته‌بندی و مرتب‌سازی استفاده کنید.
بازی‌هایی برای تقویت مهارت‌های حرکتی و بدنی
در کنار بازی‌های فکری، نباید از بازی‌های فیزیکی غافل شد. مخصوصاً اگر فضای کافی در خانه دارید، بازی‌هایی طراحی کنید که کودک حرکت کند، بدود، یا حتی بپرد. این فعالیت‌ها برای کودکان ۱۲ ساله که در آستانه نوجوانی هستند، بسیار مفید است.
یکی از بازی‌هایی که می‌توان در خانه با وسایل ساده ساخت، مسیر مانع با استفاده از بالش‌ها، صندلی‌ها، و اسباب بازی‌های مختلف است. کودک باید از یک نقطه به نقطه دیگر برسد بدون اینکه مانع‌ها را لمس کند. در این مسیر از وسایلی مانند لوازم شن بازی یا ماشین بازی نیز می‌توان استفاده کرد تا بازی سرگرم‌کننده‌تر شود.
استفاده از بازی برای تقویت مسئولیت‌پذیری
یکی دیگر از کاربردهای خلاقانه بازی، آموزش نظم و مسئولیت‌پذیری به کودک است. برای مثال، می‌توانید بازی خانه‌داری را طراحی کنید که در آن کودک نقش یک مدیر خانه را دارد. در این بازی از وسایلی مانند کیف غذا و قمقمه فانتزی به عنوان تجهیزات مدیریت استفاده کنید. کودک باید در طول بازی مراقب وسایل باشد، غذا آماده کند یا نظم و تمیزی اتاق را بررسی کند. این سبک از بازی‌ها در قالب بازی، مهارت‌های زندگی را آموزش می‌دهند.
بازی برای نوجوانان
در سن نوجوانی، بازی‌ها باید هدفمندتر و پیچیده‌تر باشند. ساخت بازی فکری برای نوجوانان می‌تواند شامل طراحی یک بوردگیم کامل با قوانین استراتژیک، ساخت بازی معمایی رمزنگاری شده، یا حتی ایجاد بازی‌های آنلاین ساده با کدنویسی باشد.
در این سن، نوجوانان دوست دارند نقش اصلی در طراحی داشته باشند. بنابراین بهتر است آن‌ها را به‌عنوان سازنده، داور یا حتی منتقد بازی وارد فعالیت کنید. این کار باعث افزایش اعتماد به نفس، قدرت رهبری و مهارت‌های حل مسئله می‌شود.
بازی‌هایی برای آموزش پول، زمان و مهارت‌های تصمیم‌گیری
در خانه می‌توانید بازی‌هایی طراحی کنید که کودک را با مفاهیم کاربردی مثل پول، زمان یا تصمیم‌گیری آشنا کند. برای مثال:
- بازی فروشگاه خانگی با پول‌های کاغذی
- بازی مسابقه زمانی که در آن کودک باید در مدت معینی کارهایی انجام دهد.
- بازی انتخاب بین دو مسیر با نتایج متفاوت
- این بازی‌ها به آموزش مفاهیم انتزاعی کمک می‌کنند و کودک را برای زندگی واقعی آماده می‌سازند.
استفاده از کاغذ، اتود، چسب و مداد رنگی برای طراحی بازی
یکی از راحت‌ترین روش‌ها برای ساخت بازی فکری چند نفره با کاغذ، استفاده از ابزارهایی ساده مانند کاغذ سفید، اتود، چسب و مداد رنگی است. شما می‌توانید برای هر شرکت‌کننده کارت‌هایی طراحی کنید که معما، سوال یا تصویر خاصی دارند.
همچنین می‌توانید بازی‌هایی مثل مسیر گم‌شده طراحی کنید که بازیکن‌ها باید با انتخاب درست از یک مسیر کاغذی به هدف برسند. بازی‌های معمایی قابل تا شدن یا حتی کارت‌های انتخاب از بازی‌هایی هستند که در خانه با کمترین امکانات قابل ساخت هستند.
ترکیب بازی‌ها با فعالیت‌های آموزشی روزمره
برای اینکه یادگیری در کودک نهادینه شود، می‌توانید بازی‌ها را با برنامه درسی مدرسه یا علاقه‌های شخصی کودک هماهنگ کنید. مثلاً اگر کودک به علوم علاقه دارد، بازی‌هایی با موضوع سیارات، بدن انسان یا حیوانات بسازید. اگر به ریاضی علاقه دارد، بازی‌های شمارش و جمع و تفریق را امتحان کنید.
همچنین استفاده از وسایل شخصی کودک مانند دفترچه یادداشت فانتزی برای نوشتن قوانین بازی، یا استفاده از چسب برای طراحی کارت‌ها و صفحات بازی، کودک را بیشتر درگیر فرایند طراحی می‌کند.
جمع‌بندی
در نهایت، ساخت بازی آموزشی در خانه، فرصتی بی‌نظیر برای پیوند عمیق‌تر بین والدین و کودک، تقویت مهارت‌های شناختی، خلاقیت و مهارت‌های اجتماعی کودک است. شما می‌توانید با کمترین امکانات و بیشترین خلاقیت، بازی‌هایی طراحی کنید که علاوه بر سرگرمی، آموزشی عمیق نیز داشته باشند.
فرقی نمی‌کند که از وسایل دور ریختنی استفاده می‌کنید یا از ابزارهای پیشرفته‌تر مانند تبلت جادویی یا بازی فکری، مهم این است که ذهن کودک فعال، شاداب و کنجکاو باقی بماند.
