نویسنده: آزاده طهماسبی 
استرس کودکان منشا بسیاری از مشکلات در بزرگسالی و حتی تا آخر عمر افراد است. اینکه چرا کودکان دچار استرس می‌شوند، بستگی به عوامل مختلفی دارد که می‌توان به محیط خانوادگی پرتنش، انتظارات بالا از کودک، فشارهای آموزشی، تغییرات ناگهانی در زندگی، و عدم حمایت عاطفی کافی اشاره کرد.
علائم استرس در کودکان شامل مشکلات خواب، افت تحصیلی و علائم گوارشی مانند تهوع و دل‌درد میشود. شاید عجیب باشد، اما برطرف کردن استرس کودکان از طریق محبت کلامی و در کنار روشهای علمی بسیار موثر است و می‌تواند حس ارزشمند بودن به کودک بدهد. همچنین، برطرف کردن استرس کودکان با بازی های فکری نیز راه‌حلی ساده و کاربردی است.
برای بسیاری از افراد این سوال پیش می‌آید که چه کودکانی بیشتر در معرض استرس قرار می‌گیرند؟ این مسئله به موارد زیادی مانند درگیری‌های بین والدین، طلاق، مشکلات خانوادگی یا تجاوز ربط دارد. چنین مشکلاتی می‌تواند تاثیر زیادی بر روحیه و سلامت روانی کودک بگذارد.
چرا کودکان دچار استرس می شوند؟
استرس در کودکان همان‌طور که گفته شد، دلایل مختلفی دارد. در اینجا مهم‌ترین دلایلی که چرا کودکان دچار استرس می‌شوند آورده شده است.
- تغییرات محیطی مانند جابجایی منزل، تغییر مدرسه، یا تغییرات دیگر در زندگی می‌تواند به استرس کودکان منجر شود.
- مشکلات خانوادگی مانند اختلافات والدین، مشکلات مالی یا بیماری در خانواده اثرات منفی بر سلامت روانی کودک می‌گذارد.
- انتظارات بالای والدین یا معلمان، امتحانات و تکالیف زیاد نیز از دیگر باعث بروز استرس است.
- تجربه منفی مانند آزار و اذیت در خانه یا مدرسه یا تجاوز از مهم‌ترین دلایل استرس در کودکان می‌باشد که در صورت عدم درمان، تا همیشه اثراتش باقی خواهد ماند.
- ترس‌های طبیعی مانند تاریکی، حیوانات یا ورود به مکان‌های جدید ممکن است باعث اضطراب و استرس شود.
- کمبود اعتماد به نفس در موقعیت‌های اجتماعی یا تحصیلی از دیگر عوامل استرس‌زا می‌باشد.
- نگرانی بیش از حد والدین، عدم ثبات عاطفی یا شیوه تربیتی سختگیرانه، استرس را در کودک ایجاد خواهد کرد.
- فوت یا جدایی یکی از والدین می‌تواند تاثیرات عمیقی بر روان کودک داشته باشد و باعث بروز استرس شدید شود.
علائم استرس کودکان چیست؟
علائم استرس در کودکان بستگی به سن، مشکلات خاص و نحوه برخورد اطرافیان با آنها متفاوت است. به طور کلی، علائم استرس کودکان شامل موارد زیر باشد:
- بی‌قراری، عصبانیت، رفتارهای تهاجمی یا گوشه‌گیریاشد.
- مشکلات خواب از جمله نداشتن خواب عمیق، سخت خوابیدن یا بیدار شدن مکرر در شب
- مشکلات گوارشی مانند سردرد، دل‌درد یا حالت تهوع
- بی‌توجهی کودک به سرگرمی‌ها یا علاقه‌مندی‌های قبلی
- افت تحصیلی و عدم تمایل به مدرسه رفتن
- پرخوری یا کم‌خوری بیش از حد در کودک
- ابراز نگرانی‌های غیرمعمول مانند ترس از موقعیت‌های خاص یا ابراز نگرانی در مورد مسائل ساده و عادی
این علائم از نشانه استرس در کودکان می‌باشند و اگر مدت زیادی ادامه یابند، ممکن است نیاز به مشاوره و حمایت بیشتر باشد.
درمان استرس کودکان
درمان استرس در کودکان بستگی به عوامل مختلفی مانند شدت استرس، دلیل استرس و علائم آن دارد. به همین دلیل، برای درمان استرس کودک، باید روش‌ها و رویکردها متناسب با شرایط او انتخاب شود. اگر استرس کودک شدید یا طولانی‌مدت باشد، بهتر است از مشاوره حرفه‌ای و درمان تخصصی مانند مشاوره روانشناسی یا تحت نظر روانپزشک استفاده شود.
برطرف کردن استرس کودکان با بازی‌های فکری
برطرف کردن استرس کودکان با بازی‌های فکری از بهترین روشهای کاربردی است؛ بازی‌های فکری می‌توانند به کودک کمک کنند تا تمرکز خود را از روی استرس بردارد و مهارت‌های شناختی خود را تقویت کند. بازی فکری علاوه بر سرگرم‌کننده بودن، به کاهش اضطراب و استرس کودک کمک خواهند کرد و حس موفقیت و اعتماد به نفس را در او تقویت می‌کنند.
برطرف کردن استرس کودکان از طریق محبت کلامی
برطرف کردن استرس کودکان از طریق محبت کلامی نیز تاثیر زیادی دارد. محبت کلامی و کلمات مثبت به کودک احساس امنیت و اعتماد به نفس می‌دهند. در حقیقت، محبت کلامی همیشه باعث ایجاد احساس خوب در افراد در هر رده سنی میشود و آنها را حس ارزشمند بودن می‌کند. والدین باید به طور مداوم از جملات حمایتی و تشویقی استفاده کنند تا کودک احساس کند که مورد محبت و توجه است.
کاهش استرس کودک با ایجاد محیط آرام و حمایتگر
کودک باید در محیط خانه یا مدرسه احساس امنیت و آرامش کند زیرا این عوامل به رشد روانی و عاطفی کودک کمک خواهند کرد و از بروز اختلالاتی مانند استرس پنهان در کودکان جلوگیری می‌کنند. محیط امن خانه و روابط خوب اعضای خانواده موجب کاهش سطح هورمون استرس مانند کورتیزول میشود. در مقابل محیط پرتنش باعث افزایش این هورمون‌ها و در نتیجه ایجاد مشکلات روانی و رفتاری در کودک شوند.
آموزش تکنیک تنفسی و ریلکسیشن
از دیگر روشهای موثر درمان استرس کودکان، آموزش تکنیک‌های مختلف است که می‌تواند در شرایط استرس به کودک کمک کند. در واقع، بهتر است این تکنیک‌ها تحت نظر روانشناس با تجربه و متخصص انجام گیرد تا از اثربخشی و تطابق آنها با نیاز کودک اطمینان حاصل شود. مثلا، آموزش تنفس عمیق و ریلکسیشن به کودک در مواقع استرس‌زا کمک خواهد کرد تا خود را آرام و احساس راحتی بیشتری پیدا کند. با تنفس عمیق کودک تمرکز خود را از وضعیت استرس‌زا برداشته و سیستم عصبی او وارد حالت آرامش شود.
ایجاد روتین ثابت و منظم برای برطرف کردن استرس در کودک
داشتن روتین ثابت در زندگی افراد می‌تواند باعث ایجاد نظم شخصی، افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس شود. باید در نظر داشته باشید که کودک به تنهایی نمی‌تواند مسئولیت تنظیم و پیروی از چنین روتین‌هایی را به عهده بگیرد. شما والدین با ایجاد روتین اصولی و درست می‌توانید به کودک کمک کنید تا مهارت‌های لازم برای مدیریت زمان و وظایف روزمره را بیاموزد.
کودکان مانند افراد بزرگسال از روتین ثابت و برنامه منظم احساس امنیت خواهند کرد. در نهایت، برنامه روزانه ثابت در کاهش استرس پنهان در کودکان موثر است، زیرا کودک می‌داند که چه زمانی باید چه کاری انجام دهد و این پیش‌بینی‌پذیری به او احساس آرامش و اطمینان می‌دهد.
گفتگو و حمایت عاطفی از کودک
حمایت از کودک در هر شرایطی به او احساس امنیت می‌دهد. زمانی که کودک دچار اشتباه یا رفتار نادرستی میشود، مهم است که به جای قضاوت کردن یا سرزنش شخصیت، به رفتار او توجه کرده و از او حمایت کنید. این رویکرد باعث خواهد شد تا کودک احساس کند که مورد محبت و پذیرش قرار می‌گیرد، حتی وقتی که اشتباهاتی مرتکب میشود.
وجود فردی پشتیبان و قابل اعتماد، مانند والدین یا معلمان، برای گفتگو درباره احساسات و مشکلات کودک اهمیت زیادی دارد.حمایت عاطفی به کاهش استرس و اضطراب کودک کمک کرده و در او احساس ارزشمندی و امنیت خواهد کرد.
چه کودکانی بیشتر در معرض استرس قرار می گیرند؟
کودکان در شرایط مختلف زندگی می‌توانند در معرض استرس قرار بگیرند. عواملی مانند تغییرات محیطی، مشکلات خانوادگی یا تجربه وقایع ناگوار میزان استرس کودک را افزایش می‌دهند. برای اطلاع از اینکه چه چه کودکانی بیشتر در معرض استرس قرار می گیرند، لیست زیرا را مشاهده کنید.
- کودکانی که با مشکلاتی مانند طلاق والدین، اختلافات خانوادگی یا فقدان حمایت عاطفی مواجه هستند، بیشتر دچار استرس می‌شوند.
- تجربه وقایع ناگوار مانند از فوت والدین یا آسیب‌های جسمی و روانی می‌تواند به‌علث افزایش استرس در کودک شود.
- : کودکانی که در مدرسه مشکلات تحصیلی و یا احساس انزوا دارند، در معرض استرس قرار می‌گیرند.
- بیماری مزمن یا معلولیت جسمی در کودک موجب استرس خواهد شد.
- محیط پرتنش یا ناامن، مانند زندگی در فقر یا مناطق جنگی، استرس زیادی برای کودک ایجاد می‌کنند.
این کودکان نیازمند حمایت‌های خاص و توجه بیشتر از سوی والدین، معلمان و متخصصان روانشناسی هستند تا بتوانند با استرس‌های مختلف خود به درستی مقابله کنند.
در پایان
کودکان به دلایل مختلفی دچار استرس می‌شوند. تغییرات محیطی مانند جابجایی خانه، مشکلات خانوادگی مانند طلاق والدین و مشکلات تحصیلی می‌توانند منجر به احساس اضطراب و استرس در کودک شوند. علائم استرس کودکان شامل تغییرات رفتاری، احساس اضطراب یا نگرانی مفرط، مشکلات خواب، کاهش علاقه به فعالیت‌های روزمره و پرخاشگری یا گوشه‌گیری میشود. برطرف کردن استرس در کودک باید با مشاوره و روش متناسب با کودک انجام شود. مثلا، برطرف کردن استرس کودکان با بازی‌های فکری، کودک را به چالش می‌کشد و موجب احساس موفقیت و اعتماد به نفس را در او تقویت می‌گردد. .
همچنین، برطرف کردن استرس کودکان از طریق محبت کلامی تاثیر زیادی دارد و می‌تواند به کودک احساس امنیت و ارزشمندی بدهد. کودکانی که با مشکلات خانوادگی، اجتماعی یا تحصیلی مواجه هستند، به دلیل فشارهای روانی، بیشتر در معرض استرس قرار دارند.
در نهایت، برطرف کردن استرس کودکان نیازمند توجه ویژه و روشهای مؤثر است که با توجه به شرایط کودک و محیط اطراف او انتخاب شوند. والدین و مراقبان باید با استفاده از روش‌هایی مانند بازی‌های فکری، محبت کلامی، و فراهم کردن محیطی امن و آرام برای کودک، به کاهش استرس او کمک کنند.
سوالات متداول
دارو برای استرس کودکان چیست؟
دارو برای درمان استرس در کودکان به عنوان آخرین گزینه در نظر گرفته میشود و تنها تحت نظر پزشک یا روانشناس تجویز می‌شوند.، درمان غیر دارویی مانند مشاوره، بازی‌درمانی و آموزش تکنیک آرام‌سازی گزینه اولیه و بهتری برای کاهش استرس در کودکان هستند.
درمان قطعی استرس کودکان چگونه است؟
درمان قطعی استرس کودکان بستگی به شدت و نوع استرس آنها دارد. مثلا، مشاوره و رواندرمانی به ویژه درمان شناختی-رفتاری (CBT) از موثرترین روشهای کمک به کودکانی است که از استرس رنج میبرند.
استرس پنهان در کودکان چیست؟
استرس پنهان در کودکان به حالتی گفته میشود که کودک علائم واضح استرس مانند نگرانی یا اضطراب را نشان نمیدهد، اما همچنان تحت تاثیر استرس قرار دارد. استرس پنهان در کودکان ممکن است در قالب تغییرات در رفتار، مشکلات خواب، افت عملکرد تحصیلی، یا بروز نشانههای جسمی مانند سردرد و دردهای شکمی ظاهر شود. تشخیص و درمان استرس پنهان نیاز به دقت و ارزیابی دقیق توسط متخصصین دارد.
